ÜNİTE 2:Milli Uyanış-I.Dünya Savaşından Mondros’a Kadarnedir sonuçları hakkında bilgi hakkında bilgi açıklama yazı nedir ne zaman nasıl nedeni nasıl neden niçin sebebi sonuçları alınan kararlar nedir nelerdir hangileridirders notları özeti ödev yardım.
ÜNİTE 2:MİLLİ UYANIŞ
YURDUMUZUN İŞGALİNE TEPKİLER
I.DÜNYA SAVAŞI (1914-1918)
Üçlü İttifak (1882): Almanya, Avusturya – Macaristan, İtalya
Üçlü İtilaf (1907): İngiltere, Fransa, Rusya
+ 19. yüzyılın sonlarına doğru İtalya ve Almanya’nın siyasi birliklerini kurması mevcut dünya dengesini altüst etti.
+ İngiliz ve Fransız çıkarları Almanya ile bağdaşmadığından bu iki devlet birbirine yakınlaşmaya başlamıştır.
+ Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun ise Balkanlardaki çıkar çatışmaları nedeniyle Rusya ile arası açıktı. Bu nedenle Almanya’ya yakınlaştı.
+ Böylece savaş öncesinde bloklar oluştu. Bloklar arası soğuk savaş başladı.
+ I. Dünya Savaşı, Avrupa ve diğer kıtalarda bulunan yirminin üzerinde devletin katıldığı, o tarihe kadar dünyada eşi görülmemiş ilk büyük savaştır.
- Mustafa Kemal, 1. Dünya savaşı çıktığı sırada Sofya’da askeri ateşe olarak bulunuyordu.
Savaşta Taraflar
A- İttifak Devletleri:
1. Almanya
2. Avusturya-Macaristan
3. Osmanlı İmparatorluğu
4. Bulgaristan
5. İtalya (Bu devlet savaş başladığında tarafsızlığını ilan etmişti. 1915 yılında İtilaf Devletleri yanında savaşa girdi.)
B—İtilaf Devletleri:
1. İngiltere
2. Fransa
3. Rusya
4. İtalya
5. Sırbistan
6. Belçika
7. Japonya
8. Romanya
9. Portekiz
10. ABD
11. Yunanistan
12. Brezilya
a) Genel nedenler:
+ Fransız İhtilali’yle ortaya çıkan milliyetçilik düşüncesinin yayılması.
+ Bağımsızlık isyanlarının artması.
+ Sanayi inkılabı ile ortaya çıkan hammadde ve sömürge arayışı.
+ Silahlanma yarışının hızlanması.
b) Özel Nedenler:
+ Fransa’nın 1871 Sedan Savaşı’nda kaybettiği Alsace- Loren bölgesini Almanya’dan geri almak istemesi
+ İngiltere ve Fransa’nın mevcut sömürgelerini koruma düşüncesi.
+ İngiltere ve Almanya arasındaki ekonomik rekabet.
+ Sırbistan’ın Avusturya topraklarında hak iddia etmesi.
+ İtalya’nın yeni sömürgeler elde etme gayreti.
c) Görünürdeki Sebep:
+ Avusturya-Macaristan İmparatorluğu veliahtının Saraybosna’yı ziyareti sırasında Sırplı bir genç tarafından öldürülmesi.
+ Bu olay üzerine Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Sırbistan’a savaş açar.
Rusya Sırbistan’ın yanında yer alır.
Almanya’nın Rusya’nın karşısında savaşa girmesiyle İngiltere ve Fransa, Rusya tarafında savaşa girdiler.
+ Tüm Avrupa’ya yayılan savaş kısa sürede diğer kıtalara da sıçramıştır.
Osmanlı Devleti’nin Savaşa Katılması:
+ Osmanlı Devleti Trablusgarb ve Balkan savaşlarından yeni çıkmıştı.
+ Ordusu zayıf, donanması yetersiz, diplomasi etkisizdi. Bunun için bir yandan askeri alanda güçlenmeye çalışırken diğer yandan da yalnızlıktan kurtulmak için girişimlerde bulunmaya başladı.
+ Osmanlı Devleti Almanya’ya güvenemediği için itilaf devletlerine yakınlaşmaya çalışmış ancak bu devletler Osmanlı Devleti’ni yanlarına almak istememişlerdir.
Bunun üzerine Osmanlı Devleti;
+ Almanya ve Bulgaristan’la dostluk anlaşmaları imzaladı.
+ Osmanlı Mebuslar Meclisi’ni dağıttı.
+ Tarafsızlığını ilah etti.
+ Kapitülasyonları tek taraflı olarak kaldırdı.
Osmanlı Devleti’nin tarafsızlığı başta Rusya olmak üzere itilaf devletlerince desteklenir. Buna karşılık Osmanlı Devleti;
+ Kapitülasyonların kaldırılması
+ Ege adalarının geri verilmesi
+ Mısır sorununun çözülmesi gibi isteklerini itilaf devletlerine iletti. Bu isteklerin İngiltere tarafından reddedilmesi Osmanlı Devleti’nin Almanya’ya yakınlaşmasına neden oldu.
Almanya’nın Osmanlı Devleti’ni Savaşın İçine Çekmek İstemesinin Nedenleri
+ Avrupa’daki savaş yükünü hafifletmek.
+ Osmanlı Devleti’nin jeopolitik konumundan yararlanmak.
+ Halifenin dini ve siyasi gücünü kullanabilmek.
+ İtilaf devletlerinin Rusya’ya ulaşmasını önlemek.
Osmanlı Devleti’nin Savaşa Girme Nedenleri
+ Kaybettiği toprakları geri alma düşüncesi.
+ Yalnızlıktan kurtulma politikası.
+ Almanya’nın savaşı kazanacağına olan inanç.
+ Coğrafi konumu itibariyle savaş dışında kalmanın zorluğu
+ Osmanlı Devlet adamlarının Alman hayranlığı.
+ Türkçülük idealini gerçekleştirebilmek.
+ Kapitülasyonlardan kurtulmak.
Osmanlı Devleti’nin İngiltere Yanında Savaşa Girmemesinin Nedenleri
+ Daha önce itilaf devletleri yanında savaşa girme isteğinin kabul edilmeyişi.
+ İtilaf Devletleri’nin Osmanlı sınırlarında yaşayan azınlıkları kışkırtmaları.
+ Rusya ve İngiltere’nin Osmanlı Devleti’ni parçalamaya yönelik planlan
+ İngiltere’nin Osmanlı Devleti’ne ait parası ödenmiş iki savaş gemisine el koyması.
Osmanlı Devleti’nin Savaşa Girmesiyle;
=> Savaş geniş bir alana yayılmıştır.
=» Savaşın süresi uzamış, Almanya büyük ölçüde rahatlamıştır
=> Yeni cepheler açılmıştır,
+ Akdeniz’de İngilizlerin önünden kaçan iki Alman gemisi Osmanlılara sığındı.
+ Osmanlı devleti bu iki gemiyi satın alarak Yavuz ve Midilli adını verdi.
+ Karadeniz’e geçen bu gemilerin Rus limanlarını topa tutması Osmanlı Devleti’ni fiilen savaşa soktu. Osmanlı Devleti resmen 12 Kasım 1914′te savaşa dahil oldu.
CEPHELER
| Topraklarımızda Savaştığımız | Topraklarımız dışında |
| Cepheler | Savaştığımız cepheler |
| 1. Kafkas Cephesi | 1. Makedonya |
| 2. Çanakkale Cephesi | 2. Galiçya |
| 3. Kanal Cephesi | 3. Romanya |
| 4. Irak Cephesi | |
| 5. Filistin Cephesi | |
| 6. Hicaz-Yemen Cephesi | |
| 7. Suriye Cephesi |
Doğu ve Kafkas Cephesi Cephenin Açılma Nedenleri;
1- İttihatçıların Anadolu’daki Türklerle Orta Asya’daki Türkleri birleştirmek istemeleri
2- Almanların Baku petrollerini ele geçirmek istemesi
+ Osmanlı Devleti’nin ilk taarruz cephesidir,
+ Osmanlı orduları bu cephede Ruslara karşı savaştılar.
+ Gerekli hazırlıkların yapılmayıp tedbirlerin alınmaması nedeniyle Türk ordusu iklime mağlup olmuştur.
-> Sonuçta, Erzurum, Muş, Bitlis, Trabzon, Erzincan ve Van Rus işgaline uğradı. Çanakkale başarısından sonra Diyarbakır’a gönderilen Mustafa Kemal, burada Rus ileri harekatının durdurulmasında ve Muş’un kurtarılmasında etkili oldu.
+ Bu sırada doğuda Ruslardan destek alan Ermenilerin katliama girişmesi üzerine çıkarılan 1915 Tehcir (göç) Kanunu ile Ermeniler güvenli olan yerlere göç ettirildi.
+ Rusya’da çıkan Bolşevik İhtilali Rusya’nın savaştan çekilmesine neden oldu. İmzalanan 3 Mart 1918 Brest Litowsk Antlaşması ile bu cephe kapanmıştır. Böylece bu cephe Osmanlı devleti lehine sonuçlandı. Doğu Anadolu’da birlik sağlandı.
Kanal Cephesi
+ Almanya’nın isteği ile Süveyş Kanalı’nda açılan bir cephedir.
+ Amacı İngiltere’nin Hindistan sömürge yollarıyla bağlantısını kesmektir. Bu cephede başlayan mücadeleler Temmuz 1916′de Osmanlı devleti aleyhine sonuçlandı.
Çanakkale Cephesi
19 Şubat 1915′te başlayan Çanakkale harekatı ile itilaf devletlerinin,
+ Osmanlı Devleti’ni saf dışı bırakmak
+ Rus ordusuna gerekli askeri yardımı ve malzemeyi ulaştırmak.
+ Balkan Devletleri’ni savaşa çekmek
+ Savaşı kısa zamanda sonuçlandırmak gibi önemli amaçları vardı.
+ 18 Mart 1915 günü başlayan asıl hücumları sonuçsuz kaldı. İtilaf donanmasını bozguna uğradı.
+ Boğazı geçemeyeceğini anlayan itilaf devletleri, Gelibolu’ya asker çıkardılar.
+ Gelibolu’daki mücadeleler sekiz ay kadar devam etti.
+ Mustafa Kemal’in 19. Tümen Komutanı olarak bulunduğu Türk ordusu; Conkbayırı ve Anafartalar’da zaferler kazanarak düşman ilerleyişini durdurdu.
+ İngiliz ve Fransız güçleri 8-9 Ocak 1916′da Çanakkale’yi tamamen boşalttılar.
Sonuçları:
+ I. Dünya savaşı uzadı.
+ Düşman Çanakkale’yi geçemedi ve Rusya’ya yardım ulaştıramadı.
+ Mustafa Kemal’in tanınmasına ve Milli Mücadele’nin lideri olmasına ortam hazırladı.
+ Savaş sırasında gizli antlaşmalar ilk kez ortaya çıktı.
+ Yarım milyona yakın insan hayatını kaybetti.
+ Balkan devletlerinin tutumları değişmiş, Bulgaristan İttifak Devletlerinin yanında savaşa girmiştir.(Amacı; I. Balkan savaşı sonunda kazandığı toprakları tekrar alabilmektir.)
+ İtilaf devletleri güçlerini Çanakkale’ye yığdıklarından Almanya rahatladı.
Filistin Cephesi
Osmanlı Devleti’nin kanal harekatında başarılı olamaması üzerine üstünlük İngiltere’ye geçmiş İngiltere, Araplarla işbirliği yaparak Osmanlı ordusunu Şam’a kadar çekilmeye zorlamıştır.
Irak Cephesi
+ Bu cephe İngilizler tarafından açıldı.
+ Amaç, Kuzey yönünde ilerleyip Kafkaslardaki Rus kuvvetleriyle birleşmekti.
+ Böylece Türk kuvvetlerinin İran’a girerek Hindistan’ı tehdit etmesini önlemiş olacaktı.
+ İngiltere ayrıca Abadan petrollerini korumak istiyordu. Kasım 1915′te Türk kuvvetleri Kut-ül Amara’da İngilizleri yendiler.
+ Ancak sonuçta Türk ordusu başarısız oldu ve İngilizler Bağdat’ı işgal ettiler.
Yemen – Hicaz Cephesi
+ Türk birlikleri bu cephede hem İngilizlerle hem de ayaklanan Araplarla savaşmak zorunda kalmıştır.
+ Bu cephedeki savaşlar İslam dünyasında ümmetçilik düşüncesinin sona erdiğini, yerine milliyetçiliğin güçlenmesine sebep olmuştur.
Suriye Cephesi
+ Filistin Cephesinin devamıdır.
+ Mustafa Kemal bu cephede Yedinci Ordu Komutanı olarak bulunuyordu.
+ Mustafa Kemal, Halep’in kuzeyinde bir savunma hattı kurarak İngiliz ve Arapların saldırılarını önledi.
Savaş Sırasındaki Önemli Gelişmeler
+ İtalya savaş öncesi ittifak devletleri tarafında iken savaş başlayınca tarafsızlığını ilan etmiş, İngiltere’nin bol vaatleri sonucu Londra antlaşmasıyla (1915) itilaf devletleri yanında savaşa katılmıştır.
İtilaf devletleri Osmanlı devletinin topraklarını paylaşmak için gizli anlaşmalar yaptılar
+ Savaşın başında ABD tarafsızlığını ilan etmiş, Almanya ile arası açılınca itilaf devletleri yanında savaşa girmiştir.
ABD’nin savaşa girmesiyle;
+ Savaşın gidişatı ittifak devletleri aleyhine değişti.
+ Bulgaristan savaştan çekildi.(İttifak devletleri bloğundan çekilen ilk devlettir.)
+ Savaşın ömrü kısaldı.
ABD’nin ardından Yunanistan itilaf devletleri yanında savaşa girdi.
ð 1917′de Rusya’da Bolşevik ihtilali çıkmış ve Çarlık Rusyası yıkılmıştır.
ð + Bu sebeple ittifak devletleri ile Brest-litowsk (3 Mart 1918)barışını yapan Rusya savaştan çekilir.
ð -» Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti 1878 Berlin Antlaşması ile kaybettiği Kars, Ardahan ve Batum’u (Elviye-ı Selase) geri almıştır.
WİLSON İLKELERİ (8 Ocak 1918)
Amerika Başkanı VVilson, savaş henüz sona ermeden, barış ilkelerini açıklamıştır.
Bu ilkeler;
1. Savaş sonunda yenen devletler yenilen devletlerden toprak almayacak
2. Barış antlaşmaları açık olacak, gizli antlaşmalar yapılmayacak.
3. Devletlerarası sorunları uluslararası platformda çözmek için uluslararası bir cemiyet kurulacak. (Milletler cemiyeti)
4. Osmanlı devleti’nde Türklerin çoğunlukta olduğu bölgelere kesin egemenlik hakkı tanınmalıdır.
5. Silahlanma yarışına son verilecek ve devletler birbirine garanti verecek.
6. Osmanlı topraklarında yaşayan azınlıkların çoğunlukta oldukları yerlerde bağımsız devlet kurmalarına imkan verilecektir.
7. Boğazlar Dünya devletlerine açık olacak.
+ Bu ilkeler başarıya ulaşamamıştır. Çünkü; İngilizler, Fransızlar ve İtalyanlar bu ilkelerin kendi çıkarlarına ters düştüğünü anlamışlardı.
+ Bir yandan ABD’ye ters düşmemeye çalışırken bir yandan da gizli antlaşmaları uygulamaya çalıştılar.
-> İşgallerini gizleyebilmek için mandacılık rejimini ortaya attılar.
Savaşın Sona Ermesi:
+ İttifak grubu artık savaşı devam ettiremeyeceğini anlamıştı. İlk önce Bulgaristan savaştan çekildi.
+ Müttefiklerinin yenilgiyi kabul etmesi üzerine Osmanlı Devleti, Mondros Ateşkesini (30 Ekim 1918) imzalayarak savaştan çekildi.
+ Ardından Avusturya ve son olarak da Almanya’da savaştan çekildiler.
MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI (30 Ekim 1918)
+ Bulgaristan’ın savaştan çekilmesiyle ittifak devletleri arasındaki irtibat kesilmişti.
+ Bu durumda savaşa devam etmeye imkan yoktu. Zaten müttefikler de yenilmişti.
+ İşte bu ortamda Bahriye Nazırı Rauf Bey başkanlığında bir heyet İngilizlerle gerekli görüşmeler yaparak ateşkesi imzaladılar.
+ Ateşkes Limni Adası’nın Mondros Limanında yapıldı.
+ İtilaf Devletleri adına İngiliz Amirali Calthorpe yetkili idi.
Antlaşmaya göre;
1. Boğazlar haberleşme istasyonları, demiryolları itilaf devletleri tarafından denetim altına alınacak.
2. İtilaf devletleri; yağ, kömür, akaryakıt gibi maddeleri Anadolu’dan sağlayacak.
3. Osmanlı orduları terhis edilecek, cephedeki askeri birlikler itilaf devletlerine teslim olacak.
4. En tehlikeli maddesi yedinci maddedir. Buna göre itilaf devletleri güvenliklerini tehdit eden bir durum ortaya çıkarsa istedikleri yerleri işgal edebileceklerdi.(Bu madde, Anadolu’yu işgallere açık hale getirmiştir.)
5. Tehlikeli olan bir diğer madde de 24. maddedir. Buna göre; Vilayet—i sitte’de (Erzurum, Van, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ—Sivas-BESDEV) karışıklık çıkarsa itilaf devletleri bu yerleri de işgal edebileceklerdi.
=>Bu madde doğuda bir Ermeni devletinin kurulmasına imkan hazırlayan özellik taşımaktadır.
YORUM:
+ Osmanlı Devleti bu antlaşma ile fiilen sona ermiştir.
+ Mondros bir ateşkesten çok antlaşma niteliği taşımaktadır.
. (Mondros’tan hemen sonra itilaf devletleri işgallere başladı. İngiltere Musul’u işgal ederek ilk işgali gerçekleştirdi.)
+ Bu işgallere karşı Türk halkının ilk tepkisi bölgesel direniş cemiyetleri etrafında toplanmak olmuştur.
+ İşgallerin resmen başlaması Kurtuluş savaşının başlamasına neden oldu.
NOT:Ateşkes Antlaşması:Barış antlaşması imzalanıncaya kadar silahların susmasıdır. Geçici sözleşmedir. Eğer barış sağlanamaz ise bu antlaşma bozulur ve savaş tekrar başlar.
I. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI
+ Devletler arasındaki siyasi ve güç dengeleri bozuldu.
+ Yugoslavya, Polonya, Çekoslovakya, Macaristan gibi yeni devletler kuruldu.
+ Milli devletler kurulmaya başlandı.
+ Yeni rejimler ortaya çıktı.
+ Askeri teknoloji gelişti. (I. Dünya savaşı sırasında ilk kez kimyasal silahlar, denizaltı, uçak ve tanklar kullanılmıştır.)
+ Osmanlı Devleti Ortadoğu’daki topraklarını kaybederek (Arap dünyası) Anadolu’ya çekildi.
+ II. Dünya Savaşı’na zemin hazırladı.
Dünya barışını korumak için Milletler Cemiyeti kuruldu.
Mondros Ateşkes Antlaşması‘nın Uygulanması.
İtilaf devletleri, barış antlaşmasının imzalanmasını beklemeden, Mondros’a dayanarak Osmanlı topraklarını işgal etmeye başladılar.
ANADOLUNUN İŞGALİ
İngilizler Fransızlar İtalyanlar Yunanlılar
Musul Dörtyol Antalya İzmir
Urfa Adana Fethiye Aydın
Antep Mersin Bodrum Edirne
Maraş Urfa Konya
Batum Antep
Samsun Maraş
Kars
Merzifon
+ İngilizler işgal ettiği Urfa, Antep ve Maraş’ı daha sonra Fransa’ya bıraktı.
+ 13 Kasım 1918′de itilaf donanması İstanbul’a geldi.
PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 Ocak 1919)
+ Konferansı yönlendiren devletler; Amerika, İngiltere, Fransa, Japonya ve İtalyadır.
+ Asıl amaç itilaf devletlerinin mağlup devletlerle yapacakları antlaşmaların ilkelerini belirlemektir.
+ Ancak konferansta daha çok Osmanlı topraklarının paylaşımı görüşülmüştür.
+ Sömürge yolları üzerinde güçlü bir devlet istemeyen İngiltere, savaş sırasında İtalya’ya verilen Batı Anadolu’nun Yunanistan’a verilmesini istemiştir.
+ Böylece itilaf devletleri arasında ilk anlaşmazlıklar başlamıştır.
+ Konferansta; Milletler Cemiyeti’nin kurulması kararlaştırılmıştır.
+ Milletler Cemiyeti’nin kuruluş amacı dünya barışını sağlayabilmek ve insanlığın bir daha Birinci Dünya Savaşı gibi felaketlere sürüklenmesini önlemekti. (Türkiye bu cemiyete 1932 yılında üye oldu.)
I. Dünya Savaşı Sonunda İmzalanan Barış Antlaşmaları:
a) Versay Antlaşması (28 Haziran 1919):
+ İtilaf devletleri ile Almanya arasında imzalanmıştır.
+ Almanya’ya askeri ve ekonomik kısıtlamalar getirildi.
+ Bu antlaşma ile Almanya, Avrupadaki topraklarının bir kısmıyla bütün sömürgelerini kaybetmiştir.
+ Alsace-Loren bölgesi Fransa’ya bırakıldı.
+ Bu durum Almanya’da rejim değişmesine, silahlanmanın başlamasına ve II. Dünya savaşına zemin hazırlamıştır.
b) Saint Germain Antlaşması (10 Eylül 1919): İtilâf devletleri ile Avusturya arasında imzalandı. Bu antlaşma ile Avusturya-Macaristan imparatorluğu parçalanmış Avusturya bir cumhuriyet haline getirilmiştir.
c) Triyanon Antlaşması (6 Haziran 1920): İtilaf devletleri ile Macaristan arasında imzalanmıştır.
d) Nöyyi Antlaşması (27 Kasım 1919): Bulgaristan’ın Ege Denizi ile olan bağlantısı kesildi. Balkan Savaşları sırasında elde ettiği toprakları kaybetti.
e) Sevr Antlaşması (10 Ağustos 1920): İtilaf devletleri Osmanlı devleti ile yapacakları antlaşmanın esaslarını San Remo Görüşmesi ile belirleyerek 10 Ağustos 1920′de Osmanlı Devletine kabul ettirdiler.
+ Bu antlaşmanın geç yapılmasının sebebi, itilaf devletlerinin Osmanlı topraklarının paylaşılması konusunda anlaşmazlığa düşmeleridir.